SHAHRIXON PICHOQCHILIGINING 300-YILLIK TARIXI VA SULOLA AN’ANALARI: MIF, MATERIAL VA DAVLATLARARO ALOQALAR

Abstract

Shahrixon pichoqchilik maktabi uch asr davomida nafaqat maishiy ehtiyojni qondiruvchi buyumlar, balki ijtimoiy nufuz, sulolaviy xotira va hududiy identitetni tashuvchi ramziy obyektlar yaratib kelgan. Ushbu maqola pichoqni “regaliya” (marosimiy hokimiyat belgisi) sifatida talqin qilib, uning mifiy rivoyatlar (ustoz–shogird silsilasi, “ustoz qo‘li duosi”), marosimiy amaliyotlar (to‘y-sovg‘a, mehmonnavozlik, diplomatik tuhfa), material texnologiyalar (po‘lat tanlash, issiqlik ishlovi, naqsh va epigrafika) va zamonaviy iqtisod (turizm, kolleksion bozor, ko‘rgazmalar) bilan uzviy bog‘liqligini ko‘rsatadi. Tadqiqot Maussning in’om–hadya nazariyasi, regaliya va ramziy kapital (Bourdieu) yondashuvlari hamda “buyumlarning ijtimoiy hayoti” (Appadurai; Gell) doiralariga tayangan holda, yozma manbalar, muzey kataloglari, ustaxona dalalari (“fieldnotes”), metallografik kuzatuvlar va 1990–2025 yillar auksion hamda 2000–2025 yillar ko‘rgazma-qarz (loan) ma’lumotlari asosida olib borildi. Asosiy natijalar: (1) sulolaviy uzluksizlik ustoz–shogird marosimlari va ishoraviy belgilar orqali pichoqning “huquq bilan ishlovchi” buyum sifatida qabul qilinishini mustahkamlaydi; (2) sovg‘a-diplomatiya, trofey va zamonaviy ko‘chma ko‘rgazmalar pichoqni transchegaraviy aloqalar “vositachisi”ga aylantiradi; (3) tekshirilgan provenyens va etik rivoyat (storytelling) zamonaviy meros bozorida qo‘shimcha qiymat yaratadi. UNESCO 2003 ICH konventsiyasi kontekstida ishlab chiqilgan boshqaruv–axloqiy takliflar (provenyens, marosimiy sezgirlik, mualliflik va raqamli kuratorlik) maqolaning amaliy xulosalarini tashkil etadi.