ZAMONAVIY ERONNING MODERNIZM FALSAFASI

Abstract

Eronlik tadqiqotchilar odatda siyosiy hokimiyat va unga bog‘liq muammolarga e’tibor qaratishadi, bu albatta muhim masaladir. Biroq, falsafa nuqtai nazaridan o‘rganilishi va tahlil qilinishi lozim bo‘lgan ko‘plab intellektual va falsafiy maktablar mavjud. Zamonaviy maktablar ichida, biz nazarimizda, Eronning zamonaviyligi va zamonaviy falsafasi yetarlicha e’tibor olmagan. Birinchi jihat shundaki, Eron hokimiyati zamonaviylikdan qo‘rqadi va diniy rahbarlar uni g‘arb kolonizatsiyasining vositasi va sekulyarizmga yo‘l deb hisoblab ogohlantirishlar beradi. Ikkinchi jihat esa, zamonaviylik Eron yoshlarining yangi avlodi va ayollarining e’tiborini tortishga muvaffaq bo‘lgan, ularga diniy maktab tomonidan taklif qilinayotgan diniy rivoyatdan farq qiluvchi falsafiy va diniy diskursni (modelni) taqdim etmoqda.

Ushbu tadqiqot shuni ta’kidlaydiki, Viloyat al-Faqih (Faqihning boshchilik huquqi) tomonidan ifodalangan Eron diniy modeli o‘zidan zamonaviylikka qarshi bo‘lib, Karen Armstrongning uni zamonaviy vositalar bilan jihozlangan zamonaviy model deb ta’riflashiga zid. Chunki Viloyat al-Faqih nafaqat shia mazhabiy merosga asoslangan, balki zamonaviy islomiy harakat bilan birlashgan noyob vaziyatni yaratadi. Bu holat zamonaviy fikrda ilgari bo‘lmagan — qadimiy shia an’analari bilan 1960-yillarda Misrda paydo bo‘lgan Qutbiy harakat ta’sirida shakllangan zamonaviy islomiy harakat aralashmasidir va mintaqaviy muhitga ta’sir ko‘rsatgan. Shuningdek, zamonaviy Eron diniy diskursi zamonaviylikni o‘z intellektual harakatlarining ajralmas qismi sifatida o‘z ichiga oladi va buni amalga oshirish uchun madaniy markazlar tashkil etadi. Rasmiy konstitutsiyada qayd etilgan qonunlarda muhrlangan legallashtirilgan mazhabchilik yoki o‘z mazhabining ta’limotini chegaralaridan tashqariga yoyadigan diniy elita hech qachon zamonaviy yoki zamonaviylikka oid deb hisoblanmaydi.