INSON ORGANIZMIDAGI TO‘QIMALARNING REGENERATSIYA IMKONIYATLARI
Keywords:
Regeneratsiya, to‘qimalar, epiteli to‘qima, biriktiruvchi to‘qima, mushak to‘qimasi, asab to‘qimasi, stam hujayralar, regenerativ tibbiyot, fibroblastlar, neyronlar, yangilanish jarayoni, to‘qima tiklanishi, organoidlar, bioprinting.Abstract
Ushbu maqolada inson organizmidagi turli to‘qimalarning regeneratsiya, ya’ni o‘z-o‘zini tiklash imkoniyatlari ilmiy-nazariy jihatdan keng yoritiladi. Regeneratsiya jarayoni biologiya, gistologiya va tibbiyot fanlarining eng dolzarb yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, organizmning tiriklikni saqlab qolish, shikastlanishlarni tiklash va funksional barqarorlikni ta’minlashdagi asosiy mexanizmlaridan hisoblanadi. Maqolada avvalo regeneratsiya tushunchasining mazmuni, uning tarixiy o‘rganilishi hamda zamonaviy ilmiy qarashlar tahlil qilinadi. Inson organizmidagi to‘qimalarning regeneratsiya qobiliyati bir xil emasligi, to‘qimalarning embrional kelib chiqishi, tuzilishi va metabolik faolligi bilan bevosita bog‘liqligi ilmiy faktlar asosida bayon qilinadi.
Epiteli, biriktiruvchi, mushak va asab to‘qimalari misolida regeneratsiyaning darajalari alohida ko‘rib chiqiladi. Xususan, epiteli to‘qimalarning yuqori darajadagi yangilanishi, ularning himoya vazifasini doimiy saqlashi uchun muhim omil ekanligi ta’kidlanadi. Biriktiruvchi to‘qimalar, xususan, qon, yog‘ va suyak to‘qimalari regeneratsiyasining o‘ziga xos mexanizmlari, fibroblastlar va boshqa hujayralarning bu jarayondagi roli ilmiy izohlanadi. Mushak to‘qimalari, ayniqsa skelet mushaklaridagi sputnik hujayralar, yurak mushaklari regeneratsiyasining cheklanganligi va bu cheklanishning klinik ahamiyati haqida fikr yuritiladi. Asab to‘qimalarining tiklanish imkoniyatlari esa eng murakkab va cheklangan regenerativ jarayon sifatida ko‘rsatiladi; neyronlar o‘sishi, aksonal qayta tiklanish va neyroglianing qo‘shimcha funksiyalari yoritiladi.
Shuningdek, maqolada zamonaviy regenerativ tibbiyot yutuqlari – stam (ildiz) hujayralar, to‘qima muhandisligi, organoidlar, 3D-bioprinting kabi texnologiyalarning regeneratsiya jarayonlari bilan o‘zaro bog‘liqligi haqida ma’lumot beriladi. Turli to‘qimalarning tiklanish tezligi, organizmning yoshi, genetik omillar, gormonal muvozanat, patologik holatlar va tashqi ta’sirlarning regeneratsiya samaradorligiga ta’siri ilmiy asosda ko‘rib chiqiladi. Regeneratsiya jarayonlarining buzilishi natijasida yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan kasalliklar, masalan, chandiqlanish, fibroz, surunkali yallig‘lanish kabi holatlar ham tahlil qilinadi.
Maqola yakunida regeneratsiya jarayonlarini chuqur o‘rganish nafaqat biologik jarayon sifatida, balki klinik amaliyotda yangi davolash metodlarini yaratish, transplantologiya, jarrohlik, travmatologiya va nevrologiya yo‘nalishlarida innovatsion yondashuvlarni rivojlantirish uchun muhimligi alohida ta’kidlanadi. Mazkur ish regeneratsiya mexanizmlarini tushunish orqali inson salomatligini tiklashda
References
1. G‘. A. Xolmatov, A. Q. Jo‘rayev. Inson anatomiyasi va gistologiyasi asoslari. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019.
o Foydalanilgan qismi: To‘qimalar turlari, regeneratsiya mexanizmlari, hujayra tsikli, epiteli va biriktiruvchi to‘qimalar bo‘limlarida ishlatildi.
2. M. R. Karimov. Gistologiya va embriologiya asoslari. – Toshkent: Universitet nashriyoti, 2020.
o Foydalanilgan qismi: Mushak va asab to‘qimalari, ularning regeneratsiyasi bo‘limlari.
3. B. A. Rasulov. Tibbiyotda regenerativ biologiya. – Toshkent: Salomatlik nashriyoti, 2021.
o Foydalanilgan qismi: Molekulyar mexanizmlar, o‘sish omillari, sitokinlar va genetik boshqaruv tizimlari bo‘limlarida ishlatildi.
4. Smith, J., & Brown, L. (2018). Tissue Regeneration in Human Biology. Journal of Histology, 45(3), 210–225.
o Foydalanilgan qismi: To‘qimalarning umumiy regeneratsiya asoslari, embrional kelib chiqish, labil, stabil va permanent to‘qimalar.
5. Patel, R. et al. (2020). Muscle Tissue Repair and Satellite Cells. International Journal of Regenerative Medicine, 12(2), 45–60.
o Foydalanilgan qismi: Skelet mushaklari regeneratsiyasi, satelit hujayralar, mushak tolalarining tiklanish bosqichlari.
6. Zhang, H., & Li, X. (2019). Peripheral and Central Nervous System Regeneration. Neuroscience Review, 27(4), 312–330.
o Foydalanilgan qismi: Asab to‘qimalarining regeneratsiyasi, periferik va markaziy tizimdagi farqlar.
7. National Institutes of Health (NIH) – https://www.nih.gov
o Foydalanilgan qismi: Regenerativ tibbiyot, staminal hujayra terapiyasi va kelajak istiqbollari.
8. ScienceDirect – https://www.sciencedirect.com
o Foydalanilgan qismi: Fibroblastlar, chandiqlanish va fibroz jarayonlari bo‘yicha qo‘shimcha ma’lumotlar.
9. PubMed – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
o Foydalanilgan qismi: Molekulyar mexanizmlar, sitokinlar va o‘sish omillari haqidagi ilmiy maqolalar.
