MARKAZIY OSIYO TARIXSHUNOSLIGIDA BUXORO AMIRLIGIDA JADIDLARNING MA’RIFATCHILIK FAOLIYATI TADQIQOTLARI

Authors

  • R.J.Shukurov Tarix fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) Nizomiy nomidagi TDPU Author

Keywords:

Buxoro amirligi, jadid, jadidchilik harakati, jadidlar faoliyati, madaniy hayot, ta’lim, fan, o‘qitish ishlari, maktablar, tarixshunoslik.

Abstract

Mazkur maqolada Buxoro amirligida jadidchilik harakatining yuzaga kelishi, jadid namoyondalarining ma’naviy hayot, ta’lim, maktablar va o‘qitish ishlariga oid bo‘lgan faoliyati tahlil etiladi, shuningdek Buxoro amirligida jadidchilik harakati tarixiga oid tarizshunoslik tadqiqotlari haqida so‘z yuritilaadi.

References

1. Аминжонов Р.Н. Эволюция “Шашмакома” во второй половине XIX - начале 40-х годов XX века. Дисс. ... канд. ист. наук. – Худжанд. 2008. – 183 с.Гафаров Н.У. Культурно-просветительская деятельность джадидов в Бухарском эмирате, начало ХХ века. Автореф. дисс. ... канд. ист. наук. – Душанбе. 1999. – 212 с.Дадобоева Г.Х. Роль журнала “Ойина” (“Зеркало”) в становлении таджикской журнальной периодики. Дисс.... канд. филолог. наук. – Душанбе. 2017. – 156 с.Закиров Н.М. Реформаторско-религиозные взгляды Ахмада Дониша. дисс. ... канд. философ. наук. – Душанбе. 2011. – 142 с.Иброгимов З.С. Особенности нравственных и социально-политических воззрений таджикских мыслителей конца XIX - начала XX вв. Автореф. дисс. ... канд. философ. наук. – Душанбе. 2011. – 151 с.Мавлоназаров С.С. История российско-таджикской педагогической связи в конце XIX-начале XX вв. дисс. ... канд. пед. наук. – Душанбе. 2006. – 108 с.Расулов Кахор. История культуры таджикского народа в первой четверти ХХ века. Дисс. ... док. ист. наук. – Душанбе. 2011. – 381 с.Самиев Бобо Джураевич. Социально-исторические идеи таджикских просветителей конца XIX -начала XX в. Дисс. ... док. философ. наук. – Душанбе. 2009. – 254 с.Убайдуллоев Н.К. История народного образования Таджикистана второй половины XIX - начала XX вв. Дисс. ... канд. ист. наук. – Душанбе. 2003. – 189 с.Бакиев М.И. История просветительного движения и свободомыслия в Средней Азии, конец ХIХ - начало ХХ века. Дисс. ... док. ист. наук. – Душанбе. 2000. – 283 с.

2. Закиров Н.М. Реформаторско-религиозные взгляды Ахмада Дониша. Автореф. дисс. ... канд. философ. наук. – Душанбе. 2011. – 18 с.

3. Убайдуллоев Н.К. История народного образования Таджикистана второй половины XIX - начала XX вв. Дисс. ... канд. ист. наук. – Душанбе. 2003. – 127-150 с.

4. Xaftiyak – Qur’oni Karimning yettidan bir qismi.

5. Chor kitob – o‘rta asrlarda madrasalar va maktablarda asosiy darsliklardan biri sifatida o‘qitilgan “Chor kitob” (boshqa nomi: “Chahor kitob” - “To‘rt kitob”; 2 she’riy va 2 nasriy majmua). Islom diniga oid pand-nasihatlar kitobi sanalgan “Chor kitob” hozirgi kungacha yetib kelgan. Kitobda toat-ibodat, shariatning qonun-qoidalari: farz, sunnat, namoz, va ro‘za haqida fikr yuritilgan. Shuningdek, unda qiziqarli voqea va hikoyatlar, sharqona donishmandlik namunalari bayon etilgan. “Chor kitob” tojik tilida (Dushanba, 1990) va shoir Olim Bo‘ri tarjimasida o‘zbek tilida (Toshkent, 1992) nashr etilgan.

6. Мавлоназаров С.С. История российско-таджикской педагогической связи в конце XIX-начале XX вв. – Душанбе. 2006. – 12 с.

7. Мохаммадреза Хамеди. Политические, экономические и культурные преобразования в Средней Азии в XIX - начале XX вв. Дисс. ... канд. ист. наук. – Душанбе. 2013. 34-35 с.

8. Самиев Бобо Джураевич. Социально-исторические идеи таджикских просветителей конца XIX -начала XX в. Дисс. ... док. философ. наук. – Душанбе. 2009. – 254 с.

9. Расулов Кахор. История культуры таджикского народа в первой четверти ХХ века. Дисс. ... док. ист. наук. – Душанбе. 2011. – 20-22 с.

10. Иброгимов З.С. Особенности нравственных и социально-политических воззрений таджикских мыслителей конца XIX - начала XX вв. Автореф. дисс. ... канд. философ. наук. – Душанбе. 2011. – 24-25 с.

11. Гафаров Н.У. Культурно-просветительская деятельность джадидов в Бухарском эмирате, начало ХХ века. Автореф. дисс. ... канд. ист. наук. – Душанбе. 1999. – 27 с.

12. Ismoil Gaspirinskiy (1851-1914 yy, Qrim) – Rossiyada jadidchilik harakatining yetakchisi jadidchilik harakatining asoschisi.

13. Maxmudxo‘ja Behbudiy (1875-1919) – alloma, yozuvchi, jamoat arbobi va o‘zbek dramaturgiyasi asoschisi. Jadidchilik harakati, ya’ni yangicha o‘quv usuli yetakchisi, 1875-yil 20-yanvar kuni Samarqand shahrida muftiylar oilasida dunyoga kelgan. Behbudiy “Oyna” gazetasi asoschisi, muharrir I.Gasprinskiyning “Tarjumon” gazetasini doimiy muallifi bo‘lgan. Mahmudxo‘ja 200 dan ziyod o‘zbek va tojik tillaridagi nashrlar muallifi. Xususan, “Muntaxabi jug‘rofiyai umumiy” – “Qisqacha umumiy jug‘rofiya” (1903), “Kitob-ul-atfol” – “Bolalar uchun kitob” (1904) va boshqalar. 1911-yil Samarqandda yozilgan “Padarkush” dramasi ilk bor 1912-yil “Turon” gazetasida bosib chiqarilgan. Behbudiy 1919-yil Qarshida sayohat davri qo‘lga olindi va Buxoro amiri Said Olimxonning buyrug‘iga binoan qatl etildi.

14. Abduqodir Shakuriy 1875-yilda Samarqandning Rajabamin qishlog‘ida bog‘bon oilasida tug‘ildi. Shakuriy “Rahnamoyi savod” (“Savod chiqarish qo‘llanmasi”), maktablar uchun “Jomi’ ul-hikoyat” (1907), “Zubdat ul-ash’or” (1907) kabi o‘quv qo‘llanmalarini yaratgan. M. Behbudiy bilan birgalikda maktablar uchun dastur tuzgan. 1925-yilda A.Shakuriyning tashabbusi bilan qishloq aholisi o‘z mablag‘lari hisobiga to‘rt sinfli yangi maktab qurib ishga tushiradi. Abduqodir Shakuriy 1943-yilda vafot etadi.

15. Jamoliddin al-Afg‘oniy, Muhammad bin Safdor Jamoliddin (1839, Sharqiy Afg‘onistonning Asadobod sh. - 1897, Istanbul sh.) - diniy va siyosiy arbob, islomchilik nazariyasining asoschisi. Kobulda diniy, Hindistonda dunyoviy bilim oldi. 1869-yilgacha afg‘on amirlari xizmatida bo‘ldi, ularning hokimiyat uchun o‘zaro kurashlarida qatnashdi. Hayotining ko‘p qismi Hindiston, Misr, Iroq, Rossiya, Fransiya, Angliya, Turkiya kabi davlatlarda bo‘lgan.

16. Muhammad Abdo – Misrlik islohotchilar yetakchisi.

Downloads

Published

2024-11-20